Het gebouw
Mogelijk was er al een houten kerk op de huidige plek aan de Kerkhof in Engelen rond 815. Rond 1100 volgde de bouw van een eenvoudige romaanse tufstenen kerk. In 1485 is op de fundamenten hiervan een grote kerk gebouwd en in 1551 werd er een priesterkoor aangebouwd.
In de 80-jarige oorlog, tijdens de Slag bij Engelen in 1587, is de ‘Oude Lambertus’ grotendeels verwoest.
De kerk die u nu ziet is het priesterkoor, dat na de verwoesting in 1587 hersteld is in 1615 (12-jarig bestand). Het doet, met periodes van onderbreking, tot op de dag van vandaag dienst als kerk voor protestanten in en rond Engelen.
Als in de winter van 1973-1974 bij De Kerkhof riolering wordt aangelegd, worden daar de fundamenten van de grote stenen kerk gevonden. De contouren van het dwarsschip en de toren, ziet u terug in de opgemetselde muurtjes op het kerkplein.
De kerk heeft geleden onder oorlogsgeweld. Zo was er omvangrijke oorlogsschade na WOII. In de loop der tijden is er dan ook ingrijpend onderhoud en herstel nodig geweest.
Een grondige restauratie na het oorlogsgeweld vond plaats in 1964. De gedenksteen naast de ingangsdeur herinnert nog aan de restauratie van 1964, gestart o.l.v. Ds. W. Melis en voltooid door consulent Ds. N.K. van den Akker.
Enkele jaren geleden werd geconcludeerd dat het gebouw opnieuw toe was aan vernieuwing. In 2012 is een restauratieplan opgesteld en na het vinden van voldoende financiële dekking is deze uitgevoerd gedurende 2012 tot en met 2016. Het kerkgebouw is nu niet alleen in gebruik voor de wekelijkse erediensten en concerten tijdens Muziek op Zondag, het is ook – door derden – te gebruiken voor culturele bijeenkomsten, muziekopnames, jubilea, zakelijke bijeenkomsten, symposia enz..
Zo is de Oude Lambertus na toegewijde restauraties niet alleen in oude luister hersteld, maar ook meegegaan met zijn tijd.
De gemeente en haar predikanten
Uiteraard was de kerk eerst in gebruik bij katholieke parochianen. In het begin van de 17e eeuw werd de Rooms Katholieke parochie opgeheven: in 1610 sterft de -voorlopig- laatste pastoor, Josephus Cocx. Nadien kregen de parochianen verzorging door de pastoor van Bokhoven, later was men aangewezen op Orthen.
Ondertussen waren in Engelen protestanten komen wonen, in het kielzog van militairen die hier gelegerd waren. Van 1611-1617 was de later beroemd geworden ds. Ghisbertus Voetius predikant van Vlijmen en Engelen. Waarschijnlijk is in die tijd reeds gebruik gemaakt van het overgebleven priesterkoor als ruimte voor de eredienst.
In 1641 werd de officiële Protestantse Gemeente van Engelen gesticht. De eerste eigen predikant in Engelen was Ds. Johannes Broeckhuijsen in de jaren 1641 tot 1648.
In 1798 kwam de scheiding van kerk en staat tot stand. De katholieken met 180 personen kregen tegenover de protestanten met 50 personen het recht op de kerk. Zij zagen daarvan af, mits de schuld die de parochie nog had, hen zou worden kwijtgescholden. De schuld van 1.200 gulden, werd overgenomen door het ‘dorp int gemeen’. De zaken werden verdeeld: de katholieken kregen geld om een kerk en een pastorie te bouwen. De protestanten mochten blijven in de ruimte waar ze al gebruik van maakten; ze moesten dan wel zelf de onderhoudskosten voor hun rekening nemen. Ook de pastorie-huijsinge, nu Graaf van Solmsweg 65, bleef hun eigendom. En zo geschiedde.
In 1997 hebben wij als kerken samen deze ‘minnelijke schikking’ en tevens de herdenking van de heroprichting van de RK parochie in een oecumenische dienst herdacht.
Ds. Marloes Meijer, per 1 december 2018 verbonden aan de protestantse gemeente, is de 43ste in rij van predikanten in Engelen. Wie in de loop der eeuwen vanaf 1641 onze predikanten zijn geweest, kunt u op voorgaande ‘staat van dienst’ lezen.
Het interieur
De preekstoel is in 1642 vervaardigd door Hendrick van der Lith, Deken van het Kuipers- en Schrijnwerkersgilde. Ook maker van de preekstoelen in Vlijmen, Helmond, Ravenswaay en van wandborden en/of kerkbanken onder andere voor de St. Jan in ‘s-Hertogenbosch. Bij herstelwerkzaamheden in 1890 (volgens geschilderde datum boven het klankbord) werd de preekstoel, blijkens foto’s uit 1946, in wit geverfd met gemarmerde zuiltjes. Gezien de aard van de nog aanwezige verfresten blijkt de preekstoel oorspronkelijk polychroom (meerkleurig) beschilderd te zijn geweest. Voor die eerste beschilderingen komt mogelijk schilder De Langhe in aanmerking. Van der Lith werkte diverse keren met hem samen. Hoe de geschilderde decoraties werden uitgevoerd en wanneer de verf werd vervangen, is onbekend. In 1963 volgde de verwijdering van de witte en deels gemarmerde beschildering.
Hierboven las u over aanleg van riolering in 1974. Ook de doopvont is bij die aanleg in de grond gevonden. In de oorspronkelijke St. Lambertuskerk diende deze als doopvont of misschien als wijwatervat.
Wilt u meer weten? Er is door twee leden van onze gemeente een zeer lezenswaardig en interessant boekje geschreven over de geschiedenis. De titel van het boekje luidt: “De oude Lambertus” van Ans Vermeijden en Kees van Grootheest (2008). Bekijk de voorkant van het boekje hier en lees verder door te klikken op “De oude Lambertus“. Heeft u belangstelling voor het boekje, schiet gerust iemand van de kerkenraad aan, of mailt u naar scriba@kerk-engelen.nl.
